با امضای تفاوم اولیه در تاریخ 22 تیر 97 در دیدار " علی‌اکبر ولایتی" مشاور امور بین‌ الملل مقام معظم رهبری با ولادیمر پوتین رئیس جمهور روسیه پیوستن ایران به این اتحادیه اقتصادی مطرح شد تا اینکه در 30 دی ماه سال جاری موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا با حضور رییس سازمان توسعه تجارت و هیات رسمی اتحادیه اقتصادی اوراسیا به امضا  رسید.

بیشتر بخوانید

• پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصتی برای خنثی سازی تحریم

اعضای این اتحادیه شامل ارمنستان، بلاروس، ‌روسیه، ‌قزاقستان و قرقیزستان با یکدیگر تجارت آزاد دارند که ایران با پیوستن به آن می‌تواند تجارت خود را با کشورهایی که همگی در فاصله کمی از ایران قرار دارند توسعه دهد.

 سازمان توسعه تجارت ایران پیش بینی کرده است که با نهایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا 10 میلیارد دلار تجارت را افزایش خواهد داد.

بازار 500 میلیارد دلاری کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا

بازار 500 میلیارد دلاری کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا وجود دارد که ایران می‌تواند در کالاهای صنعتی، کشاورزی، تجهیزات پزشکی  صادرات مناسبی به این کشورها داشته باشد اما از آنجا که تجارت یک طرفه نیست،کالاهای وارداتی از جمله دانه های روغنی، گندم و سایر غلات، نهاده های دامی و گوشت قرمز که به طور معمول بخش عمده آن  از برزیل وارد می‌شود را می‌توان از این کشورها وارد کنیم.

ایران سالانه چندین میلیارد دلار برای واردات کالاهای یاد شده از دیگر کشورها هزینه می‌کند که نزدیکی ایران به کشورهای اتحادیه اروسیا برای کشورمان مزیت وارداتی از بعد هزینه‌های حمل و نقل را نیز می‌تواند به همراه داشته باشد، اما به شرطی که مشکلات زیرساختی و لجستکی که در بخش حمل و نقل با کشور های اروسیا وجود دارد رفع شود.

کاهش فشار تحریم‌ها

توافقنامه ترجیحی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در شرایط تحریم و فشار حداکثری ایالات متحده آمریکا منعقد شده است، رویداد مهمی در عرصه سیاست خارجی و نیز تجارت خارجی کشورمان محسوب می‌شود که در صورت اجرای صحیح و کامل تعهدات، می‌توان امیدوار بود که بخش زیادی از فشار تحریم ها را کاهش دهد.

این توافقنامه در این فرآیند بخشی از فشار سیستمی و تحریمی که از ناحیه جنوب (خلیج فارس و برخی از کشورهای عربی) به ایران وارد می شود را نیز در سمت شمال (اوراسیا) جبران می‌کند .

امکان افزایش صادرات انرژی ایران با حضور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا

 با مشارکت ایران در ابتکار پلتفرم مشترک انرژی اوراسیا، کشورمان قادر خواهد بود حجم صادرات انرژی خود به کشورهایی چون هند، پاکستان و چین را افزایش دهد، در حالی پیش‌تر به دلیل تحریم‌های غرب نتوانسته بود از این فرصت استفاده کند. البته با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و نیاز همسایگان به برق ایران، در صورت همکاری در چارچوب اوراسیا ایران میتواند توان صادراتی خود را افزایش دهد. 

گسترش تعاملات ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند منجر به جهش بزرگی در صادرات نفتـی و غیرنفتی ایران شود و می‌تواند موجب ارز آوری شده و نقش موثری را در عبور ایران از شرایط دشوار اقتصادی ایفا کند.

استفاده از پول ملی و کاهش استفاده از دلار

کاهش و حذف مبادلات دلار در میان کشورهای عضو اتحادیه اوسیا و جایگزینی پول‌های ملی از جمله برنامه‌های این اتحادیه اقتصادی است.

لاوروف وزیر خارجه روسیه در این ارتباط گفته است: دلار آمریکا ممکن است به زودی از آمار تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) ناپدید شود، چرا که کشورهای عضو در حال کاهش استفاده از این ارز در تسویه حساب‌های متقابل هستند.

سوئیفت بانکی ایران و روسیه متصل شد

یکی از اقدامات عملی که برای کاهش استفاده از دلار در مبادلات میان ایران و روسیه و حتی ایران با دیگر کشور های عضو اتحادیه اقتصادی اروسیا انجام شده، تفاهم نامه همکاری ایران و روسیه با موضوع اتصال پیام‌رسان‌های مالی دو کشور است که به تازگی نیز به امضا رسیده است.

 تفاهم نامه همکاری ایران و روسیه با موضوع اتصال پیام‌رسان‌های مالی دو کشور بوده که در این راستا تبادلات مالی و بانکی دو کشور و 13 کشور دیگر که در روسیه حضور دارند، تسهیل شد.

بر اساس این تفاهم نامه سامانه‌های پیام رسان دو کشور به یکدیگر متصل خواهند شد و همه بانک‌های ایران و همه بانک‌های روسیه می‌توانند پیام ‌ های استاندارد بانکی داشته باشند و همه بانک‌های ایران در خارج از کشور و همه بانک‌های خارجی متصل به سامانه پیام رسان روسیه که شامل بیش از 100 بانک در 13 کشور خارجی (به غیر از روسیه) است می‌توانند در قالب بستری فراهم شده با بانک‌های ایران تبادل داشته باشند.

در بستر این دو پیام ‌ رسان در واقع همه پیام‌های استاندارد بانکی از جمله حواله، ضمانت نامه، ال‌سی و غیره قابل تبادل است و با توجه به این‌که بانک‌های مرکزی دو کشور تبادل و تعاملات‌شان برپایه زیرساخت‌های ملی خودشان است این تفاهم‌نامه غیرقابل توقف و تحریم‌ناپذیر است.

*برخی از مشکلات پیش رو

ایران، روسیه و دیگر کشور های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در تلاش هستند که مشکلات زیر ساختی را برای تجارت با یکدیگر رفع کنند که البته تغییراتی نیز حاصل شده است.

ایجاد خط کشتیرانی رورو برای حمل و نقل در دریای خزر از جمله این موانع است که بخش های خصوصی یا دولتی بالاخره باید پیش قدم شود.

در بخش زمینی نیز مشکلات متعددی وجود دارد, احتمالا در تلویزیون صف‌های طولانی عبور از پل گمرکی آستارا به سمت آذربایجان( و ادامه مسیر به سمت روسیه) را مشاهده کرده‌اید که خودرهای ترانزیتی برای عبور از آن حتی تا 10 روز در صف منتظر می‌ماند.

 بازاری مدیرکل دفتر ترویج تجارت سازمان توسعه تجارت ایران در این ارتباط  گفته است: سال‌ها است که می خواهیم پلی دیگر در کنار پل قبلی برای بهبود وضعیت تردد ایجاد کنیم اما اما با وجود اینکه دولت مذاکراتی با مقامات کشور همسایه در این زمینه داشته اما به نتیجه نرسیده است .

به هر حال برخی مشکلات زیرساختی میان مدت و بلند مدت وجود دارد و باید رفع شود تا بتوان  برنامه های افزایش تجارت به روسیه و دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروسیا را محقق کرد.

 محدودیت‌هایی از لحاظ تعداد کشتی‌های رورو در مسیر دریای خزر وجود دارد که اقدام عاجلی برای رفع آن نشده است.

 البته به طور موقت چند کشتی کانتینربر خریداری شده است و چند شرکت بخش خصوصی و بانکی در حال خرید کشتی هستند که تعداد کشتی ها را بالا ببرند و نیاز ما را در این بخش رفع کنند.

 لزوم تکمیل و اتصال خط راه‌آهن ایران به کریدور شمال جنوب

این کریدور یکی از مهم ترین شاه­راه‌های ارتباطی نیمکره شرقی است که با ابتکار سه کشور ایران روسیه و هند تاسیس شد و سپس با پذیرفتن یازده کشور دیگر شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان ، خود را به عنوان مسیری جایگزین و قابل اعتماد به اثبات رساند .

روسیه که تحت تحریم‌های غرب قرار گرفته است به دنبال ایجاد روابط تجاری جدید و مصمم به تعمیق روابط با کشورهایی است که بی‌توجه به تحریم‌های غرب به تجارت خود با روسیه ادامه می‌دهند.

 ازین رو روسیه نیز گذرگاه شمال جنوب را رگ حیاتی حمل و نقل از سنت پترزبورگ به بنادر ایران و هند میداند. این کریدور، می‌تواند یک جایگزین مطمئن برای مسیر کنونی دریای بالتیک-کانال سوئز باشد که با تنش‌های روسیه و غرب امنیت آن برای روسیه به خطر افتاده است .

* یادداشت از ابراهیم نژادرفیعی